سوء تغذيه

تعريف :

سوء تغذيه يکي از مهمترين علل مرگ و مير و ناتواني در کودکان مي باشد . عدم تعادل بين مواد غذايي و انرژي مصرفي با نياز بدن براي رشد ، نگهداري وعملکرد اعضاي بدن ، عامل ايجاد اين ناهنجاري است .
کاوشيکور و ماراسموس ۲ نمونه از کمبود انرژي - پروتئين از اين بيماري مي باشند .
اختلاف بين اين دو نمونه بر اساس عدم وجود ادم و تورم بين بافتي است که در کواشيوکور اين ادم وجود دارد ولي در ماراسموس اين علامت را نداريم . ماراسموس بدنبال عدم دريافت پروتئين و کالري است ولي کاوشيکور بدنبال عدم مصرف کافي پروتئين است .
اگر چه بعضي علامتها بين دو نمونه متفاوت است ولي در واقع مارسموس حاصل تطابق بدن با گرسنگي است ولي کاوشيکور ، حاصل عدم تطابق بدن با گرسنگي مي باشد .
در اين بيماران کمبود ريزمغذيها مثل آهن ، يد ، روي و نيز ويتامين ها مثل ويتامين A و D وجود دارد . اختلال يوني نيز در اين بيماران ديده مي شود مثل يونهاي سديم ، کلر ، پتاسيم ، هيدروژن .
سوء تغذيه هر اندام را حقيقتاً تحت تأثير خودش قرار مي دهد . اسيدهاي آمينه محصول پروتئينها هستند که در عملکرد اندامها نقش مهمي دارند . همچنين رشد سيستم ايمني و عملکرد فيزيولوژي اندامها تحت تأثير اين مواد مي باشند .

* اهميت بيماري

سازمان بهداشت جهاني تعداد کودکان مبتلا به سوء تغذيه را در جهان حدود ۱۵۰ ميليون نفر گزارش کرده است . حدود ۳۰ درصد کل کودکان زير ۵ سال در کشورهاي در حال توسعه وزنشان نسبت به سنشان کمتر از نرمال است و دو سوم از اين گروه در آسيا زندگي مي کنند که ۵ برابر ميزان در کشورهاي پيشرفته مي باشد و بقيه در آفريقا زندگي مي کنند .
اين کودکان از نظر رشد وزني و رشد قدي دچار اختلال مي باشند . اين کودکان نقص در عملکرد ايمنولوژيکي دارند . اين کودکان دچار اختلال رفتاري ، از جمله بي قراري ، عصبانيت ، هيجان و عدم توجه کافي هستند . تقريباً ۵۰ درصد از ۱۰ ميليون مرگ در کودکان زير ۵ سال بدنبال سوء تغذيه رخ مي دهد .

* در ايران :

• ۳۰ درصد از کودکان دچار فقر تغذيه اي از نوع پروتئين و انرژي هستند که ۱۱ درصد بصورت متوسط تا شديد دچار اين مشکل هستند .
• ۱۳ تا ۵۳ درصد از دختران و زنان ، ۱۲ تا ۳۰ درصد از کودکان و ۸ درصد از مردان دچار کم خوني ناشي از سوء تغذيه هستند .
• ۲۰ تا ۷۰ درصد از کل کودکان ايراني درجاتي از گواتر را دارند .
• مرگ و مير کودکان زير ۵ سال در سال ۲۰۰۰ به ميزان ۳۵ در هزار کودک بدنيا آمده مي باشد .
• ۱۰ دردص کودکان زيرخط رشد وزن و ۱۶ درصد زير خط قد نرمال هستند . که در روستاها بيشتر از شهر مي باشد . نسبت وزن به قد نرمال در سنين نوجواني خيلي کمتر از نرمال مي باشد .
• فقط ۲۰ درصد از مردم از لحاظ ميزان و نوع تغذيه ( پروتئين و انرژي ) در حد مناسب هستند .
۱ - عدم دسترسي به غذاي کافي و مناسب از لحاظ پروتئين ، چربي ، کربوهيدرات
۲ - عدم رسيدگي و نگهداري مناسب کودکان در دوران رشد از طرف والدين . هم حمايتهاي جسمي و هم حمايتهاي رواني ،
۳ - عدم وجود سيستمهاي مناسب سرويس دهنده سلامتي بخصوص آب و بهداشت محيط )

* علل :

عدم تغذيه کافي که شايعترين علت در کشورهاي در حال توسعه است . تغذيه کافي از لحاظ ميزان و کيفيت غذاي خوراکي ( پروتئين ۱۵-۱۱ درصد ، چربي ۲۵-۲۰ درصد و کربوهيدراتها ۷۰-۶۰ درصد ) و نيز بهداشت غذا در جهت جلوگيري از عفونتها اهميت دارد .
بيماري هاي مزمن نيز مثل بيماري هاي مزمن کليوي ، عصبي - عضلاني ، قلبي - مادرزادي ، سرطانها و بيماريهاي متابوليک مادرزادي و فيبروزسيستيک از علل مهم سوء تغذيه مي باشند .
در کواشيوکورعدم دريافت پروتئين خوراکي کافي و يا عدم جذب مناسب پروتئين از طريق اسهال مزمن يا عفونتهاي روده اي و يا از دادن پروتئين مثل خونريزي ، سوختگي و عدم ساخت پروتئين کافي در بدن بدنبال بيماريهاي کبدي بوجود مي آيد .
علائم و نشانه ها : اين بيماران دچار ضعف رشد وزني و نقص در رشد قدي هستند ، تغييرات رفتاري بصورت بي قراري و عدم توجه کافي همراه با اختلال اضطراب ، بي علاقگي ( آپاتي ) و کاهش توجهات اجتماعي همراه است . علائم مربوط به کمبود ريزمغذيها و ويتامينها شامل :
• آهن : علائم شامل : بي حسي ، کم خوني ، سردرد ، کاهش عملکرد شناختي و تورم زبان ، تغييرات ناخن دست
• يد : گواتر ، تأخير در رشد و تغييرات و نقص فکري - مغزي
• ويتامين آ : شب کوري ، ضايعات قرنيه چشم ، نقص در رشد و تغييرات مو ديده مي شود .
• ويتامين د : عدم رشد کافي ، ريکتز ، کمبود کلسيم
• اسيدفوليک : تورم زبان ، کم خوني و اختلال عصبي - عضلاني
• از ديگر علائم کاهش بافت زيرجلدي در پاها ،‌ دستها ، باسن و صورت . اين بيماران ادم در انتهاي اندامها دچار ادم مي باشند .
• در دهان تغييرات کنار لبها ،‌روي زبان و آتروفي پرزهاي زباني مشاهده مي شود .
• تغييرات در شکم بصورت اتساع شکمي ثانويه به ضعف ماهيچه هاي شکمي ظاهر شده و نيز علائم بزرگي کبد را مشاهده مي کنيم .
• پوست خشک و پوسته پوسته همراه با زخمهايي در نواحي برجسته بدن ديده مي شود ، همراه با تغييرات تيره شدن پوست روي نواحي پوست بدنبال صدمات پوستي ، التهاب پوست شايع است و تيره گي پوست در نواحي پوشيده بدن ديده مي شود .
• تغييرات ناخن بصورت شکاف هاي برآمده نيز وجود دارد .
• تغييرات مو شامل نازک ، کم پشت ، شکننده ، به آساني کنده شده و رنگ مو به سمت قهوه اي تيره يا روشن تغيير مي کند . حالت موها به صورت زبر و خشن تغيير مي کند .
• اين بيماران مستعد به عفونت نيز هستند از جمله عفونتهاي انگلي شايع است . تغييرات مغزي شامل عدم توجه ، بي حالي ، بي هوشي و کما نيز مي باشد .
علائم آزمايشگاهي : علائم کم خوني ، کاهش ميزان پروتئين خون و کاهش ميزان کراتينين خون و کاهش قندخون مشاهده ميشود . اين بيماران از نظر عفونتهاي خوني ، ادراري ، مدفوع بايد چک شوند.
از نظر فيبروزسيستيک ، تست عرق چک مي گردد .عملکرد کبد ، کليه ، پانکراس نيز چک مي گردد .
اندازه گيري قد ، وزن ، نسبت وزن به قد و نيز ميزان قطر عضله غيرنرمال است .
درمان : ابتدا بايد علت سوء تغذيه مشخص گردد و در سوء تغذيه نياز کالري روزانه ۱۲۰ تا ۱۵۰ کالري به ازاي هر کيلوگرم در روز است . در موارد شديد سوء تغذيه بستري بايد انجام گيرد .
• غذاي روزانه بايد حاوي پروتئين ، کالري ، انرژي و مواد غذايي ريز مغذي کافي بر اساس سن و جنس و فعاليت روزانه باشد .
• غذاي وي بايد بهداشت کافي را داشته باشد .
• در ۲ هفته اول غذاي فرد با سوء تغذيه شديد بايد با غلظت ۵۰ درصد تهيه گردد بتدريج غلظت آن را افزايش داده و به غلظت ۱۵۰ درصد رساند .
• آنتي بيوتيکها بايد بصورت پيشگيري و در صورت نياز به ميزان دوز درماني براي ۵ تا ۱۰ روز تنظيم شود .
• در موارد شديد مي توان مايعات درماني را از طريق داخل صفاقي و يا داخل استخواني تزريق کرد .
• مصرف روغنهاي گياهي بهتر از روغنهاي است زيرا بهتر جذب مي شوند .
• شروع مصرف داروهاي ويتاميني و نيز ريزمغذيها مثل آهن ، روي ، کلسيم